व्हेली ओफ् फ्लवर्स

 

 

जीवनांतु वैराग्य आयिले, सर्व कायीं आस्सूनु जीवन व्यर्थ म्हणतले हिमालया दिकान वत्तसिले. थंचे परिसरांतु अहंकार विसोर्नु जीवन सार्थक कोर्का म्हळिल पारमार्थिक विचारांनी संत जाव्नु परत येत्तसिले. ही परिवर्तन सहज घडोनु हाडची किमया हिमालय पर्वत श्रेणींतु अजूनयी आस्सा.

 

    सात-आठ दिसांतु पंच्वीस-तीस हजार रुपये खर्चून धड धड धांवत , बद्री, केदार, गंगोत्री , यमुनोत्रीक यात्रा केल्यारी ती किमया दिसून येना. थंचे प्रक्रतिचे सानिध्यांतु, सहवासांतु एकरुप जाव्नु चार-पांच दिसतरी ऊर्का. प्रवासाचो खर्चु कम्मी जात्ता आनि जीवाक समाधान जास्ती मेळता.

 

     प्रती वर्ष लाखों यात्री बद्रिनाथ वत्ताती. त्याच रस्ते लागून आड वाट्टेन १४ कि.मी गेल्यारी व्हेली ओफ् फ्लवर्स आस्सा. रामायणांतुले नंदनवन तें.

 

     कित्ल लोक तें नंदनवन पोळोनु येत्ताती ? लाखांतु शंबरेक उर्तीत ! उरिले गाडींतु बसूनु भुर्र ने परत येत्ताती. एक तांका ताज्जी माहिती ऊर्ना. किंवा माहिती आस्सिलतिकी फुरसत्ती ऊर्ना. हें दोन्नी ऊर्नु कांहीं लोकांले आंगांतु जिद्ध ऊर्ना.

 

     श्री बद्रिनारायण हिमालयाचो राजा जाल्यारी व्हेली ओफ् फ्लवर्स तागेल खजानो. आमगेल खात्तिरी त्या खजानेचें खुल्ला प्रदर्शन, वर्षातून चार म्हैने तो मांडयता. आषाढ, श्रावण, भाद्रपद, आश्विजांतु मेळ्चे ते फुक्कट आनंदाक सीमा ना. त्या आनंदाच उपभोग कित्लो घेया , अजीर्ण जायना. तो आनंद आरोग्याक शंबर टक्के पौष्टिक जावनास्सा.

 

     व्हेली ओफ् फ्लवर्स वत्तल्यांनी हरिद्वार वोचका. हरिद्वार म्हळ्यारी उत्तर भारतांतुल्यान हिमालया दिकान वोच्चे प्रवेशद्वार. बद्रिनाथ , केदारनाथ, गंगोत्री , यमुनोत्रीक थंचान सक्काणिचे बस्स वत्ताती. सांजेचें बेग्गी काळोख जात्त दिकुनु घाट रस्तेन खंचे वाहन वत्नांती.

 

     हरिद्वार साव्नु रुशीकेश देवप्रयाग श्रीनगर रुद्रप्रयाग चमोली करत जोशीमठ वोचका. थंचान बद्री वोच्चे रस्तेरी, २४ कि.मी अंतराचेरी उजव्यान अलकनंदा नदी तिरारी गोविंद घाट आस्सा. थयीं देंवका. समुद्र पातळिसाव्नु ५५०० फूट वैर्यी आसिल गोविंदघाटाक लक्ष्मण प्रयाग म्हळिल नांव बी आस्सा.

 

     प्रयाग म्हळ्यारी दोन नदीच संगम स्थान. देव प्रयागांतु भागीरथी आनि अलकनंदा , रुद्र प्रयागांतु मंदाकिनी आनि अलकनंदा, लक्ष्मण प्रयाग याने गोविंदघाटांतु लक्ष्मणगंगा आनि अलकनंदा नदी एकत्र मेळताती.

 

 

 

 

 

     गोविंदघाटांतु शिख्ख लोकांले भव्य गुरुद्वार आस्सा. थंयी हजारेक लोकांक राबची व्यवस्था, खाव्ची-पिव्ची व्यवस्था आस्सा. प्रसाद रूपारी ही धर्मार्थ सेवा ते सरदारजी कर्ताती.

 

   ते दीस थंचे गुरुद्वारांतु राबून दुसरे दिस सक्काणी उट्टानु फ्रेश् जाव्नु चहा-नाश्ता कोर्नु मुकावैल प्रवास कोरेत. हरिद्वार साव्नु गोविंदघाट पर्यंत दिवसभर , २७५ कि.मी घाट रस्तेन प्रवास केल्यारी त्रास जात्ताचीच. हो घाट तमी अस्सलो-तस्सलो न्हयीं. प्रत्यक्ष यमदूतां बर्शी कबड्डी खेळिल्यावरीची. एकेक कडेन शार्प टर्न घेत्तना जीवु मुश्टींतु धोर्नु बोसका. कित्ल की लोक दोळे धांपूनु बसताती. कारण एक दिकान ऊंच पर्वत आन्नेक दिकान खोल प्रपात. हाज्जे मदें बारीक रस्तो. आड कात्रिंतु सिर्कलिल्यावरी परिस्थिती.

 

   हेर्दिस व्हेली ओफ् फ्लवर्स वत्तना सेक बेगांतु कमित-कमी सामान घेया. कारण गोविंदघाटासाव्नु खरो प्रवास सुरु जात्ता. अवश्य नासिल जास्ती सामान गुरुद्वारांतुल सेफ कस्टडिंतु दवरा. कित्याक की म्हळ्यारी, मुकावैल १४ कि.मी प्रवास कर्तना तुमगेली शक्ती पणांक लावची पडता.

 

    गुरुद्वारांतुन भार्यी पळ्ळे की अलकनंदा नदी दिसता. सांकव दांटून पेल्लेन गेल्ले की तो रस्तो सीदा गंगारिया वत्ता. गुड्डो चोडका. पाव्साडी दिवस, पाय्यांक पक्का ग्रिप् आस्सिल बूट घाला. सावकाश चलत गेल्लेतिकी अड्णा. जार्वून पोणाक्काती. कस्सने दु:खापात जाल्यारी दवाखाना लाग्गी ना.

 

     सेक् बेग फाट्टी लांबया. रेन कोट, केमरा, उदका बाट्ली बेगांतु वैर्यी दवरा. ट्रेकिंगाक वत्तना दोन्नी हात फ्री उरकाती. मदें मदें थोड वेळ आराम करा. निसर्ग नियाळ्नु पळया. खात्त-पित्त उरा. कित्याक की म्हळ्यारी वातावरणाक मेळ्नु वोचका. (Acclimatization) हें अगत्य जाव्नास्सा. ना काहीं लोकांक मात्तें दुक्ता. घुंवळी आयल्यावरी जात्ता. हाक्का हाय् अल्टिट्यूड सिक् नेस् म्हणताती. इत्लें लक्षां दवरल्यारी प्रवासांतु त्रास जायना.

 

    आनंदी जीवन जगच्याक मन्शांल आंगांतु असले एक ना एक छंद अवश्य ऊर्काती.

 

   शरीर आस्सा आरोग्य ना अस्सल्यांक, वय जालिल्यांक घोडेरी बसोनु व्हर्तले आस्साती. बेगेन वजन कमी आस्सिल्यांक बेत्ता मुट्टींतु बसोनु व्हर्तले बी आस्साती. जाल्यार तान्नीं सांगिल तित्ले पैसे दिव्चे पडता.

 

    स्रष्टी म्हळ्यारी स्रष्टीकर्ता न्हयीं. तस्सीं जाल्यारी स्रष्टी कर्ता कोण? हो प्रश्नो जे मन्शांल मनांतु जेन्ना जन्मा येत्ता तेन्नाच्यान तागेले अध्यत्मिक जीवनाचे सुरुवात जात्ता. शुद्ध हवा, शुभ्र जलधारा आनि निस्वार्थ निसर्ग हाजो आनंद घेत, आत्म परमात्माल संबंध मजबूत करत, स्वप्न लोकांतु तागेल प्रवास चलत उर्ता.

 

     गोविंदघाट ते गोविंदधाम ( गंगारिया ) १४ कि.मी रानांतुली वाट चडत, देंवत भूंयदर नदीक लागून मुकार वत्ता. गुड्डो चडतना त्रास जाल्यारी , उतार आय्ले की आराम जात्ता. वाट्टेरी हेमकुंड वत्तले, वोच्चून येत्तले यात्री भेटताती.

 

    मदें दोन सान्न गांव मेळताती. थयीं दनपारां जेवण कोरेत. जेवण बरें उर्ता.

 

   ह्या उंच प्रदेशांतुली स्रष्टी आनि खयीं पोळोच्याक मेळना. अनेक प्रकारचे , राक्षसाकाराचे व्रक्ष दिसताती. रानफुलं भरपूर दिसताती. पाव्सु जिरी जिरी पडत उर्ता. निसर्ग सजवच्याक येत्त तो.

 

     जेवण जाल्ले नंतर जास्ती आराम कोरच्या ना. कित्ल बेग्गी गंगारिया पावताती तित्ल बरें. कारण सांजेचें हवामान सांगच्या जायना. अचानक चारी बाजून मोड जमता आनि गुड-गुडो , मिंचु , पाव्सु पोडच्या सुरु जात्ता. हो प्रवास नाक्क कोर्नु सोडता.

 

 

 

 

 

On the way to Gangariya

 

     समुद्र पातळिसाव्नु ९१४७ फूट उंच आस्सिल गंगारिया पावच्याक नव्व तास लागताती. गांवांतु जनवसती आस्सा. होटेल्स आस्साती. सरकारी गेस्ट हाऊस बी आस्सा. गुरुद्वारा आस्सा. पावले की पैले राबची व्यवस्था करा. हून उदकान हात-पाय धुव्नु फ्रेश् जाव्नु गरम गरम पकोडे , समोसे खाव्नु चहा पीव्नु थोड वेळ आराम करा. नंतर गांवांतु फिर्नु येया. उत्तराखंड सरकार व्हेली ओफ् फ्लवर्साचो फिल्म शो दाकैता. पोळोनु येया. कित्याकी म्हळ्यारी त्या निमित्त बरी माहिती मेळता. ज्ञान वाढता. आनंद मेळता. यात्रेच उद्धेश सफल जात्ता. नंतर बेग्गी जेव्नु रधोई (rug) पांगुर्नु निदया. दुसरे दिस नंदनवन पोळोचे स्वप्न पळया.

 

    व्हेली ओफ् फ्लवर्स वत्तल्यांनी सक्काणी बेग्गी उट्टाका. ना जाल्यारी , ४ कि.मी लांब , २ कि.मी रुंद नंदनवन पोळोच्याक वेळ कम्मी पडतलो. त्या वनांतु कोणांक राबच्याक दीनांती. अमूक इत्ल टाय्मा भित्तरी परत येवूका. रंग वेगळो, रूप वेगळें , अजूनही पळैनासिली हजारेक नमुन्यांची फुल्लं त्या वनांतु आस्सती. पोळोच्याक दोन दोळे नुप्रो. हजार दोळेंच इंद्र जाव्नु जन्मा येवका.

 

     रामायणांतुले नंदनवन म्हळ्यारी हेंची पुष्पवन. शबरीन रामाक उष्टी बोरं खावैलें हांगा खंयी ! संजीवनी झाड्डं ह्या नंदनवनांतु आस्सा म्हणताती. दयकोर्नु ते झाड सोद्धूच्याक कोणे वोत्नाक्काती. तुम्मी फसतले. तुमकां सोद्धूच्याक आनि कोणे वोचका जाय्त. रामायणाचे संबंध उरच्या दिकून थंच पर्वत श्रेणींतु जन्मा आयिल एक नदीक लक्ष्मण गंगा म्होणु नांव दिल्यां.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

     इ.स १९३१ तु ब्रिटिश पर्वतारोही Frank S. Smith and R.L.Holdsworth म्हळिल्यांनी कोमेट शिखरारोहण यशस्वी कोर्नु परत येत्तना , तांगेली वाट चुकली. ते ह्या प्रदेशांतु आयले. हांगाचे अनुपम स्रष्टी सौंदर्य पोळोनु ते जाम खुश जाल्ले. तान्नी ह्या प्रदेशाक व्हेली ओफ् फ्लवर्स म्होणु नांव दवर्लें. मायदेशा वोचूनु पुस्तक बरोनु प्रकाशित केल्लें. जगाक ह्या प्रदेशाची माहिती कोर्नु दिल्ली. त्या नंतर हो प्रदेश हिमालयांतुल अत्यंत निवडक सुंदर स्थानांतु एक म्होणु प्रसिद्ध जालो. आमगेल भारत सरकारान इ.स १९८२ तु हो भू प्रदेश राष्ट्रीय उद्यान म्होणु घोषित केले.

 

     व्हेली ओफ् फ्लवर्स समुद्र पातळिसाव्नु १०८०० उंच आस्सा. गंगारियासाव्नु अर्ध कि.मी गुड्डो चणा पडेन हिमालयाचे बर्फाच्छादित (glaciers) प्रदेश दिसता. बर्फ वितळतना लोक हांगा येत्ताती. अक्टोबर ते एप्रिल हांगा येवच्याक जायना. गंगारिया गांवतुले भी घर खाली कोर्नु जोशीमठ वत्ताती.

 

 

 

    व्हेली ओफ् फ्लवर्स वत्तल्यांनी वनांतु प्रवेश कर्तना तिकीट घेवका. गेटांतुल्यान भित्तरी गेल्ले की एक वेगळे जगांतु प्रवेश केलिल अनुभव जात्ता. मुकार गेल्ले की पुष्पवती नदी दिसता. ही नदी गंगारियांतु लक्ष्मण गंगेक मेळता. मुकार भूंयदरनदी भी लक्ष्मणगंगेक मेळता. गोविंद घाटांतु लक्ष्मण गंगा अलकनंदाक मेळता. आनि अश्शीं मुकार वचत ह्या नदीक मंदाकिनी, भागिरथी नदी मेळताती. हरिद्वारांतु ह्या नदीक गंगा म्हणताती.

 

 

 

 

 

Pushpavati river

 

    हे एकमेकांक मेळ्नु वोच्चे गुण आमकां प्रक्रतिंतु दिसून येत्ता. ते दिकून म्हाल्गड्यांनी सांगल्या, "प्रक्रती इत्ल होड गुरू आनि दुसरो कोणी ना."

 

      पुष्पवती नदी दांटूच्याक लाकडा सांकोव आस्सा. पेल्यान गेल्ले की फुल्लांचो फेशन् शो सुरु जात्ता. एक गाईड घेव्नु गेल्यारी बरें. तो सगळी माहिती कोर्नु दित्तलो. वाट सम दाकैतलो. आम्मी नाक्कसिल कडेन खूब खर्च करताती. एक गाईड ठरैतना चवकशी करताती.

 

    व्हेली ओफ् फ्लवर्स वत्तना जेवण खाण बांधून व्हरा. थयीं कस्सने मेळना. उदाक व्होर्चे नाक्का. शुद्ध जल थयीं मेळता. मध्यस्थळारी येनापडेन विश्रांती घेया.

 

    हवामान साफ आसल्यारी चारीदीकान हिमालय पर्वत दिसताती. उत्तरेक निलगिरी (२१२५० फूट ) , नर पर्वत ( १७२१० फूट ) , दक्षिणेक सप्तश्रंगी ( १६५३० फूट ) दिसताती. पूर्वेक गौरी ( २१६२० फूट ) , ईशान्येक रतबन् ( २०००० फूट ) आनि नैरूत्येक कुंटकल् ( १४५३० फूट )... इत्यादी. दिशा सम कोळच्याक हात्तांतु कंपास उरका.

 

   श्रावणांतु गेल्यारी वत-पाव्सु पडता. क्षण क्षण निसर्ग रूप बदलता. अद्भुत रेन बो पोळोच्या मेळता. आनंदी आनंद चारी दिकान . तुम्मी बाह्य प्रपंच विसरताती. टाय्म पळैत उरा. मुकार वचत उर्नाकाती. अचानक चादर पांगुरल्यावरी , मोडान मुसुकु घाल्यारी , धो धो पाव्सु पोडच्याक सुरु जाल्यारी गेलिली वाट सोदून येवचें कठीण जाय्त. जाग्रता घेया.

 

    व्हेली ओफ् फ्लवर्स पोळोच्याक विदेशी बहु संख्येन येत्ताती. सस्य शास्त्र अभ्यासक येत्ताती. नामांकित फोटोग्राफर येत्ताती. हिमालयांतु शिखरारोहण कोरच्याक आयिले येत्ताती. आमगेल देशांतुले महाराष्ट्रीयन् , बंगाली जास्ती प्रमाणांतु येत्ताती. हेमकुंड यात्रे आयिले व्हेली ओफ् फ्लवर्स पोळोनु वत्ताती.

 

   थयीं आयिल एक सस्य शास्त्रज्ञांक विचारले नंतर कळ्ळें की ह्या व्हेली ओफ् फ्लवर्स गार्डनांतु ५५० प्रकाराचे सान-होड रानफुल्लं आस्सती. ताणे तागेल झूम लेन्स केमरांतुल्यान कित्येक सान्नं फुल्लं दाकैलीं. नांव भी सांगिलें. तें सरु लक्षां दवोर्चें कठीण. पण त्या फूलांचो बण्ण हळदी, नीली, सफेद, लाल, पिंक, परपल्... इत्यादी विसोर्च्या जायना. इंद्रधनुष्य आकाशांतुल्यान ह्या फुलांचो रंग पोळोनु वैय्ल्यांन व्हेली ओफ् फ्लवर्साक सलाम कर्ता.

 

     हें सर्व पोळोनु गंगारियाक परत येत्तना सांज जालिली उर्ता. देह थक्कीलतिकी मन पसन्न जालिल उर्ता. रात्री निदतना हेमकुंड वत्तलोंची म्होणु ठरया.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

     तिसरे दिस प्रवासाच अंतिम टप्पो टफ् आस्सा. टायर्ड जालिल्यांनी घोडेरी बसून वोचेत. जिद्ध सोडच्या ना. जिद्धान उत्साह निर्माण जात्ता. उत्साहाकिंता जास्ती पवरफुल्ल टोनिक आनि खंचे ना.

 

 

 

On the way to Hemkund

 

      हेमकुंड म्हळ्यारी बर्फ वितळून तयार जालिले सरोवर याने हिमकुंड. गंगारियासाव्नु ६ कि.मी गुड्डो चोणु वोचका. समुद्र पातळिसाव्नु १४५०० फूट उंच आस्सा. एकदम् स्टीप क्लायबिंग. थयीं मनुष्य वसती ना. प्राणी दिसना. शांत परिसर. त्रेतायुगांतु लक्ष्मणान हांगयेव्नु तपश्र्चर्या केलिली खंयी ! द्वापरयुगांतु अर्जुनान पाशुपशास्त्र प्राप्त कोरच्याक हांगयेव्नु तपश्र्चर्या केलिली खंयी ! गुरु गोविंदसिंगान तागेल पूर्व जन्मांतु सिद्धी प्राप्त कोरच्याक ह्याच जागेरी बसून तपश्र्चर्या केलिली खंयी ! आम्मी आनि थयीं बसून तपश्र्चर्या कोर्का म्होणु ना. त्या स्थानारी वोचून आयल्यारी पुण्य मेळता.

 

    त्या हिमकुंडा बगलेन गुरुद्वारा आस्सा. गुरु गोविंदसिंगाल नांवान बांदल्या तें. प्रती वर्ष लाखों श्रद्धाळु भक्त देश, विदेशांतुल्यान हांगा येत्ताती. आयिल्यांल खाव्चे-पिव्च व्यवस्था गुरुद्वारा प्रबंधक कमिटी कर्ता. जाती-पातीच भेद ना. होडपणाच प्रदर्शन ना. फक्त प्रेम, समानता, आत्मीयता हांगा दिसून येत्ता. अतिथी देवो भव बोर्ड हांगा लावचो अगत्य ना. भूकेन आयिल प्रत्येक व्यक्ती हांगा त्रप्त जाव्नु वत्ताती. तांग तांगेल अनुकूलते प्रमाणे दान-धर्म बी कर्ताती.

 

 

 

Hemkund sahiba

 

   व्हेली ओफ् फ्लवर्सांतु नासिलीं फुल्लं हांगा दिसून येत्ताती. प्रामुख्यान ब्रह्मकमल , जें केबिजावरी दिस्ता. ब्रह्मकमल फक्त १४००० फूट उंच प्रदेशांतु फुलताती खयीं ! ह्या फुल्लां पाकळ्यो पान्नावरी दिसताती. बद्रिनारायणाले नित्य पूजेक ब्रह्मकमल जावूका खयीं !

 

 

 

Bramhakamal

 

      लेंडस्केप फोटोग्राफी कर्तल्यांक अस्सलो दुसरो जागो सोद्धूनु मेळस्सिना. हांगा केमरा हात्तां धर्ले की निसर्ग स्माईल कर्ता.

 

    परतून गंगारिया येत्तना सांजेचें चार घंटे जात्ताती. घोडेरी बसून गेल्लेतिकी जीवाक पुरो जात्ता. हात्तांतु तेल्ला बाटली घेव्नु मालिश...मालिश म्हणत मालिशवाले तुमगेल फाट्टी पडताती. हे लोक उत्तर प्रदेश आनि बिहारच्यान ह्या सिजनांतु चार पैसे कमावच्याक गंगारिया येत्ताती. मालिश कोरोसून , हून उदकान न्हाव्नु , बेग्गी जेव्नु , रधोई पांगुर्नु निदल्यारी फाल्ले जाय्नापडेन उटाय्ताती तुम्मी. अस्सली सुखाची नीद शायद प्रथम तुमगेल अनुभवांतु आयिल उर्तली. तस्सीं जाव्नु हो प्रवास तुमगेल मनांतु अविस्मरणीय जाव्नु उर्तलो.

 

 

 

 

 

THE END